Sanal gerçeklik yani VR teknolojisi, artık hayatımızın her köşesinde karşımıza çıkmaya başladı. Oyun oynarken, eğitim simülasyonlarında, hatta bazı tedavi süreçlerinde bile kullanılan hale geldi.
Peki uzun süre VR’de vakit geçirmek beynimiz üzerinde ne gibi etkiler oluşturuyor, hiç düşündün mü? Bilimsel araştırmalar, bu konuda hem olumlu hem de olumsuz etkilerin olabileceğini açıkladı.
Sanal Dünyada Fazla Vakit Geçirmek Beynimizi Nasıl Etkiler?
VR’de uzun süre vakit geçirdiğimizde beynin bazı bölgeleri, özellikle hipokampus, parietal lob ve prefrontal korteks, sanal ortamın yoğun etkileşimi sayesinde aktif hale geliyor ve çalışıyor. Hipokampus, mekansal hafıza ve yön bulmayla ilgili; VR’de bir dünyada dolaşmak, nesneleri bulmak ve görevleri tamamlamak, bu bölgeyi adeta çalıştırıyor.
Araştırmalara göre, günde birkaç saat VR deneyimi yaşayan kişilerde hipokampus hacminde artış gözlenmiş. Yani beynimiz VR’e uyum sağlamak için fiziksel olarak da değişmeye çalışıyor.
Ama VR’nin beynimize etkisi sadece bu kadarla sınırlı değil. Parietal lob, görsel-uzaysal algı ile ilgili ve uzun süre VR kullanmak bu bölgeyi aşırı uyarabiliyor. Bu durum, bazı insanlarda baş ağrısı, göz yorgunluğu, dengesizlik ve hatta kısa süreli ‘VR bulantısı’ gibi semptomlara yol açabiliyor.
Özellikle hareketli VR oyunları veya simülasyonları oynayan kişiler, bu tür etkileri daha yoğun yaşayabiliyor. Mide bulantısı, baş dönmesi gibi semptomlarda bazı kişilerde sık rastlanabiliyor.
Bilişsel işlevler açısından da VR’nin etkileri ilginç aslında. VR kullanımı, dikkat ve problem çözme becerilerini geliştirebilir. Mesela tıp öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışmada, VR simülasyonları ile cerrahi eğitim alan öğrenciler, geleneksel yöntemle eğitim alanlara göre prosedürleri daha hızlı ve hatasız tamamlayabilme becerisi göstermişler.
Yani VR, beynin hem öğrenme hem de uygulama kapasitesini artırabilir. Öte yandan, uzun süre VR’de kalmak, gerçek dünyayla sanal dünya arasındaki sınırları bulanıklaştırabiliyor mu, evet bu da bir gerçek.
İnsanlar, gerçek dünyadaki hareketlerini algılamada gecikmeler yaşayabilir, sosyal etkileşimlerde geri çekilme görülebilir ve dikkati sürdürmek daha da zorlaşabilir.
Bu özellikle çocuk ve ergenlerde dikkatle izlenmesi gereken bir konu, çünkü onların beyninin gelişimi hala devam ediyor.
Bir de nörokimyasal etkileri de mevcut. VR deneyimleri, beynin ödül sistemini harekete geçiriyor; dopamin ve serotonin seviyeleri değişiyor. Bu, VR’de oyun oynarken veya sanal bir görev tamamladığımızda kendimizi iyi hissetmemizi sağlayan bir durum.
Ama bazı kişilerde bu durum, gerçek dünyadaki ödüllere ilgiyi azaltıp, VR’e bağımlılık geliştirmeye de yol açabiliyor.
Örneğin, gençler uzun saatler oyun oynarken gerçek sosyal etkinliklerden uzaklaşabiliyor ve sanal başarılarla sadece motive oluyorlar.
Beyin-plastisitenin VR ile desteklendiği olumlu örneklerden biri de felç sonrası rehabilitasyon. Hastalar, sanal ortamda tekrarlayan hareketler yaparak motor becerilerini yeniden kazanabilmekteler. VR simülasyonları sayesinde beynin hasarlı bölgeleri yeniden organize oluyor ve hastalar hareket kabiliyetlerini artırıyor.
Tabii ki burada dikkat edilmesi gereken nokta, seansların süresi ve yoğunluğu; çok uzun seanslar yorgunluk ve baş ağrısı, mide bulantıısı, baş dönmesi gibi olumsuz etkilere neden olabilir.
Uzun süre VR kullanmak beynimizi şekillendirebiliyor ve bazı becerilerimizi artırabiliyor. Mekansal hafıza, dikkat, problem çözme ve motor beceriler VR ile desteklenebiliyor.
Ama aşırı kullanımda baş ağrısı, görsel yorgunluk, gerçek ve sanal dünya arasındaki sınırların bulanıklaşması, sosyal geri çekilme ve bağımlılık riskleri de mevcut. Bu nedenle VR’yi dengeli ve kontrollü kullanmak çok önemli.
Özellikle gelecekte yapılacak uzun süreli, kontrollü çalışmalar, VR’nin beyin üzerindeki etkilerini daha net ortaya koyacaktır ve bu teknolojinin hem eğitim hem de sağlık alanında güvenli ve etkili kullanımına destek olacaktır.
